به روز شده در: ۲۳ اسفند ۱۴۰۲ - ۱۵:۵۲
کد خبر: ۲۷۸۶۸
|
تاریخ انتشار: ۳۰ دی ۱۳۹۶ - ۱۰:۱۹
مردم و مسئولین استان حتماً بخوانند؛
نگاه مسئولین نسبت به آب باید کاملا استراتژیک باشد. با توجه به بحران آب، اگر کشور بخشی از محصولات کشاورزی خود را وارد کنند، بهتر از آن است که وارد کننده آب باشد.
خبردنا-ابوالحسن حسینی نیک: سازمان ملل متحد، کمیسیون اروپایی، صندوق بین المللی پول، بانک جهانی و سازمان همکاریهای اقتصادی و توسعه بر اساس مطالعات انجام شده قبلی در زمینه ارزشگذاری دارایی­های زیست محیطی، اقدام به تدوین دستور العملی تحت عنوان سیستم یکپارچه حسابداری زیست محیطی و اقتصادی نموده است) (SEEA.(1)

 در دستور العمل مذکور اقدام به طبقه بندی داریی­هایی زیست محیطی بر اساس اکوسیستم ها و کارکردهای آنها شده است که عبارتند از:

الف) منابع طبیعی

- منابع معدنی و انرژی

- منابع خاک

- منابع آب

- منابع بیولوژیکی

ب) زمین و منابع آب سطحی وابسته

ج) اکوسیستم­ها

متاسفانه در چند دهه اخیر مسئولین و مردم استان ما همیشه صحبت از ذخایر نفتی و گازی داشته­اند، اما دریغ از حتی یک بار صحبت از ارزش اقتصادی و حقابه منابع آبی استان خود داشته باشند. این در حالی است که ارزش واقعی اقتصاد آب استان کهگیلویه و بویراحمد چیزی کمتر از منابع نفت، گاز، جنگل و مراتعش نیست.

به هر حال، بر مبنای گزارش و آماری که از موسسات آبی و مسولین سازمان­های وابسته به آب استان و کشور به دست آمده این ارقام خیرکننده و با توجه به این ارقام نجومی این سوال را در ذهن نگارنده و هر فرد دیگری متبادر می­کند که چرا مسئولین استانی، این موضوع بسیار مهم و حیاتی را تاکنون نادیده و از حقابه (سهم نه مالکیت) و ارزش اقتصادی آب استان در مقایسه با نفت و گازش آنگونه که حق مردم این منطقه باید باشد، دفاع نکرده­اند؟ از این رو، نگارنده در نگارش مذکور سعی بر آن دارد که با توجه به حجم نزولات آسمانی و به دنبال آن ذخایر عظیم آبی استان، جهت روشنگری افکار عمومی استان، ارزش اقتصادی آن را به صورت مختصر مورد بررسی قرار دهد.

همانگونه که در مقاله "حقابه استان کهگیلویه و بویراحمد" اشاره شد، در سالهای گذشته به طور میانگین سالانه 750 میلی متر (در حال حاضر زیر 500 میلی متر) باران در استان کهگیلویه و بویراحمد بارید. از قبل این بارندگی، حجم نزولات استان نزدیک به 11 میلیارد متر مکعب در سال که از این مقدار حدود 8/5 میلیارد متر مکعب را حجم رواناب یا آب‌هاي سطحی تشکیل می­دهد. همچنین با نظر به آمار موسسات آبی کشور، استان کهگیلویه و بویراحمد حدود 10 درصد منابع آبی کشور را به خود اختصاص داده است .

پس بر مبنای این آمار، ارزش اقتصادی این مقدار آب را اگر بر اساس حقابه سازمان آب منطقه­ای کشور محاسبه شود، به ارقام سرسام آوری خواهیم رسید که همه را متعجب و شگفت زده خواهند کرد. البته هزینه­ای که بابت عرضه آب در ایران از مصرف کننده گرفته می­شود نه تنها از هزینه تمام شده استحصال، تصفیه، انتقال و توزیع آب کمتر است بلکه نسبت به نرخ مصرف آبی در کشورهای مختلف نیز تفاوت بسیار زیادی دارد.

قیمت هر متر مکعب در بخش عمده­ای از اروپا و استرالیا 3.14 دلار، کانادا 1.92 دلار، ترکیه 1.36 دلار، دانمارک 4.32 دلار و فرانسه 3.24 دلار است. در حالی که قیمت تمام شده یک متر مکعب آب شرب در ایران بر اساس محاسبات دفتری حدود 900 تومان (حدود 35 سنت با احتساب نرخ 2600 تومانی دلار در بودجه 93) که این محاسبات دفتری قیمت فوق العاده ناچیزی است که قیمت واقعی یعنی قیمت بازار بیش از آن است.(2)

پس بنابر نرخ جدید سازمان آب و فاضلاب کشور حقابه هر متر مکعب آب(3) (1000 لیتر آب) با سوبسید دولت تقریبا 1000 تومان می­باشد. اگر این رقم را در 11 میلیارد متر مکعب آب استان ضرب کنیم، عدد 11.000.000.000.000 ( یازده تریلیون (هزار میلیارد) تومان) در سال به دست می­آید.

از این مقدار آب بین 350 تا 400 میلیون متر مکعب فقط در طول دو سال 1394 و 1395 به ترتیب ذخایر سالانه آب سد کوثر می باشد. اگر میانگین این دوسال را 350 میلیون متر مکعب در نظر بگیریم و این عدد را در 1000 تومان ضرب کنیم، رقم 350,000,000,000 میلیارد تومان (سیصد و پنجاه میلیارد تومان) بدست می­آید. از این مقدار آب حدود 60 میلیون متر مکعب فقط به حوزه کشاورزی خیرآباد اختصاص داده می­شود که این مقدار را باز اگر در رقم 1000 تومان ضرب کنیم عدد 60,000,000,000 میلیارد تومان (شصت میلیارد تومان) بدست می­آید.

این در حالی است که مسئولین و کارشناسان آب معتقدند ارزش اقتصادی این محصولات کشاورزی در مقابل ارزش واقعی آب مصرف شده در این بخش خیلی ناچیز و اصلا مقرون به صرفه نیست. در سایر نقاط استان هم بدین گونه است. به عنوان مثال، در دو سال اخیر( 1395-1396 ) کشاورزان استان، هندوانه و گوجه کشت کردند که دچار ضررهای هنگفت و نهایتا خوراک احشام شد.

این در حالیست که مقدار آب مصرف شده فقط مختص به کشاورز نیست بلکه متعلق به عموم مردم آن منطقه می­باشد (به نوعی بازی هر دو سر باخت). به گونه­ای که ارزش اقتصادی آب مصرف شده در رشد هندوانه خیلی بیشتر از قیمت واقعی آن است. مردم با نخوردن هنداونه نمی­میرند ولی با قحطی آب قطعا خواهند مرد. پس چنین حوادثی نتیجه فقر فرهنگی، سوء مدیریت، عدم آموزش صحیح و به دنبال آن عدم بازاریابی مناسب صاحب محصول، قبل از کشت است.

طبق قانون ششم توسعه، بازنگری طرحها و پروژه­های در دست مطالعه و اجرا در حيطه توسعه منابع آب با توجه به سنجش شرایط کنونی و آینده آبی، اقلیمی و زیست محیطی بسیار مهم و ضروری است. چون مطالعه و مکان­سنجی تعداد زیادی از این طرح­ها براساس بارش و منابع آبی چند سال قبل صورت گرفته و با توجه به کاهش چشمگیر بارندگی در دهه اخیر به بازنگری علمی و اجرایی جدیدی نیاز دارد. علاوه بر سدها، صنایع پتروشیمی کشور به خاطر سنگین و آب بر بودنشان (عدم توجیه اقتصادی­ و زیست­محیطی) جز چنین طرح­های می­باشد.

نمونه بارز آن پتروشیمی­های استان به خصوص پتروشیمی مادر گچساران می­باشد. پتروشیمی گچساران از یک طرف به اعتقاد کارشناسان احداث آن به لحاظ مکان سنجی اشتباه و دقیقا در جهت باد و در صورت راه اندازی مردم این منطقه دچار مشکلات زیست محیطی (مثل خوزستان) فاجعه­ آمیزی خواهند شد.

از طرف دیگر، مقدار آبی که برای تولید محصولات این پتروشیمی­ مصرف می­شود، ارزش اقتصادی آن به اعتقاد کارشناسان به مراتب خیلی بیشتر از سود محصولات آن خواهد بود.

به هر حال در زمان ساخت سد گتوند موضوع مشکلات زیست محیطی کوه­های نمکی را کارشناسان مربوطه برای آینده خوزستان چندین بار به مسئولین وقت گوش زد کردند اما هیچ­کس گوشش بدهکار این مسائل نبود (امان از دست این مافیای سد و پتروشیمی سازی). این در حالی است که کشورهای توسعه و نیمه توسعه یافته بر توسعه متوازن و پایدار خود تاکید دارند به گونه­ای که جلوی بی­رویه سد سازی و ساخت صنایع پتروشیمی را به خاطر مشکلات زیست محیطی عدیده­ای که این صنایع در دل خود جای داده، با قاطعیت می­گیرند.

از طرف دیگر، مردم استان کهگیلویه و بویراحمد امروز به خاطر فشار بیش­از اندازه بیکاری، جز اشتغال به هیچ چیز دیگری فکر نمی­کنند. دریغ از اینکه به فرض پتروشیمی­ها هم برای 2000 نفر اشتغال­زایی کنند؛ اما از طرف دیگر با زندگی و جان چند صد هزار نفر مردم استان به نوعی بازی و بزرگترین سرمایه­اشان یعنی محیط زیست را از بین خواهد ­برد.

همانگونکه منطقه صنعتی عسلویه (پارس جنوبی) برای چندین هزار نفر شغل ایجاد کرده اما از طرف دیگر مشکلات زیست­محیطی فراوانی برای مردم چهار استان فارس، بوشهر، خوزستان و کهگیلویه و بویراحمد به وجود آورده است. پس در آینده نه چندان دور کار به جایی خواهد رسید که باید بین جان و نان یکی را انتخاب کرد.

البته با توجه به یکی از اهداف و راهبردهای مهم برنامه ششم توسعه که اصلاح ساختار اقتصاد صنعت، آب و آبفا است. لحاظ نمودن ارزش اقتصادی آب در توسعه پایدار و متوازن از یک حوضچه به حوضچه دیگر با رعایت ملاحظات اجتماعی، امنیتی و زیست محیطی در تمامی بخش­های مصرف با توجه به ارتقای بهره­وری در کل چرخه تولید و مصرف آب، ساماندهی و توسعه بازار محلی آب و... لازم و ضروری است.

همچنین طبق ماده " 17" قانون پنجم توسعه تعیین ارزش اقتصادی آب در هریک از حوضه­های آبریز، با لحاظ ارزش ذاتی و سرمایه گذاری برای بهره برداری، تعیین ارزش اقتصادی آب حفاظت و بازیافت برنامه­های بخش مصرف با همکاری دستگاه­های ذیربط تصویب و ابلاغ شد. اما متاسفانه هیچ مسئولی از استان کهگیلویه و بویراحمد متوجه این امر مهم نبود و نیست. این در حالی است که در چند سال اخیر با توجه به پیگیری و اعتراض شدید مسئولین و مجمع نمایندگان استان بوشهر هر کسی بخواهد در پارس جنوبی استخدام شود باید از اداره کار این استان مجوز بگیرد. در غیر اینصورت استخدام نخواهد شد. در صورتی که نیمی از خروجی آب سد کوثر در قالب آب صنعتی و شرب به تاسیسات صنعتی و استان­های همجوار به خصوص استان بوشهر انتقال داده می­شود.

به هر حال یکی از محورهای شش گانه برنامه ششم توسعه کشور اقتصاد آب است که اجرای این برنامه­ها شامل:

1. ارائه برنامه جهت واقعی­سازی قيمت­های آب در بخش کشاورزی.

2. تشكيل و یا توسعه بازار آب رسمی و غيررسمی در بخش کشاورزی.

3. تدوین برنامه مدیریت مدبرانه آب مجازی.

4. با هدف یكپارچه­سازی داده­های منابع و مصارف آب استان، سازوکار و زیرساخت­های لازم را جهت تهيه ترازنامه بيلان آب استان ایجاد شود. در این ارتباط مرکز آمار می­تواند با همكاری دستگاه­های ذیربط سازوکار و زیرساخت­های لازم جهت تهيه حسابداری آب استان تدوین نماید.

5. ایجاد ساز و کار و زیرساختهای لازم جهت تعيين ميزان مصرف آب در محصولات کشاورزی اقدام و اصلاحات لازم را در ترازنامه گروه و اقلام محصولات کشاورزی به تفكيک کم مصرف و پرمصرف آب توسط سازمان جهاد کشاورزی اعمال شود.

6. با هدف بهبود الگوی مصرف آب، نسبت به بازنگری ترازنامه انرژی در توليد شكل­های مختلف انرژی اقدام شود.

7. شكل­گيری بازار آب و تجارت آب به صورت پایلوت. این برنامه باید درخصوص واقعی­ سازی ارزش آب بر مبنای سهم در ارزش توليد نهایی، ترازنامه آب، رفع موانع حقوقی عرضه و تقاضای آب، فعال­سازی تشكل­ها جهت تسهيل فرآیند عرضه و تقاضای آب در بازار خصوصی، صادرات آب مجازی، توجه به آب به­عنوان یک کالای چند منظوره از نظر اقتصادی، اجتماعی و زیست­ محيطی تدوین گردد.

ملاحظات:

باید چند نکته مهم را جهت شفاف سازی آینده آب استان در نظر داشت که عبارتند از:

1. نگاه مسئولین نسبت به آب باید کاملا استراتژیک باشد. با توجه به بحران آب، اگر کشور بخشی از محصولات کشاورزی خود را وارد کنند، بهتر از آن است که وارد کننده آب باشد. اگر این موضوع رعایت نشود در آینده نه چندان دور این اتفاق خواهد بود. و این را خانم "لمتون" در کتاب مردم شناسی خود چه خوب نوشته به راستی آب گرانمایه­ترین کالای کمیاب در ایران است.

2. اگر مسئولین و مجمع نمایندگان استان کهگیلویه و بویراحمد در چارچوب اصل "توسعه پایدار" به عنوان یکی از اصول شش­گانه قانون ششم توسعه، از قبل آبی که از حوضچه­های آبریز این استان (به جای این همه پیگیری چندین ساله خود برای راه­اندازی پتروشیمی­های استان) پافشاری بر اخذ مجوز حق سهمیه استخدامی در تاسیسات صنعتی به خصوص منطقه پارس جنوبی داشتند، ای چه بسا تاکنون نتیجه­ای بهتری گرفته بودند. چون از یک طرف تعداد اشتغال­زایی که از بابت این پافشاری اتفاق می­افتاد، از میزان اشتغالی که با بهره­برداری پتروشیمی­های استان ایجاد می­شد، بیشتر بود. از طرف دیگر، محیط زیست استان از آلایندگی چنین صنایعی (در صورت راه­اندازی) در امان می­باشد. به هر حال روزانه 45 هزار بشکه نفت از حوزه نفتی گچساران به پالایشگاه شیراز منتقل و همچنین خوراک پتروشیمی بوعلی سینا، بندر امام و واحدهای ماهشهر از گاز پازنان 2 تامین می­شود.

3. بحث احیاء و باز سازی پس از انجام هر پروژه عمرانی در استان همیشه فراموش می­شود. در حالی که پس از انجام هر طرح توسعه­ای، محیط باید به حالت اولش برگردانده شود. در واقع وقتی که وزارت صنایع، مجوز بهره برداری از یک معدن را به معدن کاو می­دهد، درصدی را باید به عنوان احیاء و باز سازی محل از او بگیرند. اما متاسفانه در استان کهگیلویه و بویراحمد معادنی وجود دارد که لاشه­های معدن­کاوی آن برای همیشه در آن محل باقی می­ماند.

ماده" 6 " قانون حفاظت و بهسازی اشاره به تغییراتی دارد که تاسیسات و مستحدثات مختلف در وضع فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیک خاک، آب و هوا ایجاد می­نمایند باید از نظر ظواهر طبیعی و طرق زیباسازی آن حتما مورد توجه جدی قرار گیرد. به عنوان مثال، درصدی از درآمد ذوب آهن اصفهان به زیبا سازی آن منطقه اختصاص داده می­شود.

همچنین، بیش از ده سال است واحدهای تولیدی که حدود مجاز و استانداردهای محیط­زیست را رعایت نمی­کنند مشمول عوارض آلایندگی می­شود. از ابتدای سال 1382 بر اساس قانون تجمیع عوارض (بند ه ماده 3 این قانون) کالاها و محصولات صنایع آلوده کننده محیط زیست و سپس از سال 1387 تاکنون به استناد "تبصره یک ماده 38 قانون" مالیات بر ارزش افزوده، واحدهای آلاینده محیط زیست طبق تشخیص و اعلام سازمان محیط زیست مشمول پرداخت" 1 درصد" از فروش به عنوان عوارض آلایندگی بوده­اند.

به عنوان مثال، استان بوشهر عوارض آلایندگی تاسیسات و مخازن نفتی منطقه نرگسی را بر اساس ماده فوق سالانه از شرکت بهره برداری نفت و گاز گچساران اخذ می­نماید.

پس طبق ماده مذکور، استان کهگیلویه و بویراحمد باید عوارض آلایندگی 654 حلقه چاه حوزه گچساران، 75 حلقه چاه منطقه بهمئی،10 واحد بهره برداری،3 کارخانه نمک زدایی، 12 ایستگاه تقویت فشار و تزریق گاز، 5 کارخانه گاز و گاز مایع و ... را هم از وزارت نفت اخذ نماید.

4. بر اساس ذخایر منابع (گاز، نفت، جنگل، مراتع و آب) شاید ذخایر نفت و گاز کشور گنجایش بالای 100 میلیون نفر را داشته باشد، اما منابع آبی کشور ظرفیت نهایتا 40 میلیون نفر را دارد. پس توسعه شهری و نرخ رشد جمعیت کشور به خصوص استان باید بر اساس منابع آبی آن باشد نه منابع نفتی و گازی.

5. با توجه به مقایسه تطبیقی منابع طبیعی استان به لحاظ ارزش اقتصادی، شهرستان گچساران در استان رتبه اول را دارد. البته نه فقط در استان بلکه کشور و منطقه خاورمیانه یکی از ارزشمندترین مناطق محسوب می­شود. این در حالی است که در آینده­ای نه چندان دور، دچار سرنوشتی مثل مسجد سلیمان خواهد شد.

6. ارزش­گذاری اکوتوریستی رودخانه و آبشارهای استان بسیار مهم است. "احمد فتاحی اردکانی"(4) مطالعه­ای در خصوص ارزشگذاری اکوتوریستی آبشار مارگون انجام داد. نتایج این مطالعه نشان داد که 78 درصد بازدید کنندگان، حاضر به پرداخت مبلغی جهت استفاده از آبشار مذکور می­باشند. میانگین تمایل به پرداخت افراد 3611/1 ریال به عنوان مبلغ ورودیه و ارزش اکوتوریستی آبشار مارگون سالانه  3/072/835/000ریال جهت استفاده تفرجی برآورد شده است.



(1).System of Integrated Environmental and Economic Accounting (2003)- (SEEA).

(2). دائمی، علیرضا، معاون برنامه ریزی و امور اقتصادی وزارت نیرو، مصاحبه با خبرگزاری تسنیم، 18/1/1393.

(3) . یک متر مکعب آب برابر است با 1000000=100×100×100 میلی لیتر که ( 1000=1000÷1000000) که برابر است با 1000 لیتر.

(4) . استادیار گروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه اردکان.

انتشار یافته: ۲
در انتظار بررسی: ۰
غیر قابل انتشار: ۰
ناشناس
|
Iran, Islamic Republic of
|
۱۲:۲۰ - ۱۳۹۶/۱۰/۳۰
0
0
کو گوش شنوا
آگاه
|
Iran, Islamic Republic of
|
۱۴:۲۶ - ۱۳۹۶/۱۰/۳۰
0
0
باسلام
تشكر از نگارنده كه در اين خصوص از خود گذشتگي نشان داده و به صراحت و بطور علمي و مستند واقعيتها و شرايط حاكم بر حوزه هاي منابع طبيعي استان را خيرخواهانه بيان نمودند تا تلنگري باشد براي نجات استان از بحران اينده كه قطعا چالش آب مي باشد.
نام:
ایمیل:
* نظر: