فضای مجازی و مشاجرات خانوادگی

خبردنا - سید نورالله موسوی نیا: خانواده نخستین و مهم ترین نهاد اجتماعی است که اعضای آن با برقراری ارتباط با یکدیگر و انجام کار و فعالیت، هدف مشترکی را دنبال می کنند.

برقراری ارتباط مفید و مؤثر، نیازمند تفاهم و درک متقابل است. رسیدن به فهم مشترک نیازمند تعامل بین اعضاء است. در گذشته؛ یعنی زمانی که فناوری های جدید ارتباطی از قبیل اینترنت و شبکه های اجتماعی رایج نبود، مهم ترین کارکرد خانواده که همانا، انتقال ارزش ها و اجتماعی کردن فرزندان است، به آسانی محقق می شد. لذا می توان گفت: خانواده بیش ترین نقش را در جامعه پذیری و آموزش نسل های آینده برعهده داشت.

کودکان دختر و پسر، در محیط خانوادگی از گفتار، کردار و رفتار والدین خود می آموختند که به عنوان پدر یا مادر آینده، چه نقش ها و تکالیف و اختیاراتی به عهده خواهند داشت. بخش دیگری از وظایف این نقش ها نیز از طریق نهادهای اجتماعی سنتی، نظیر مساجد، بزرگترهای فامیل، اندیشمندان و علما به افراد آموزش داده می شد. بنابراین، به دلیل این که وظایف و اختیارات نقش ها تقریباً ثابت بود و از یک الگوی مشخص پیروی می کرد، غالباً افراد نیز براساس همان الگوها، عمل می کردند. اگر در خانواده اختلافی بین زوجین به وجود می آمد، شیوه برخورد با این مسأله و مرجع رسیدگی مشخص بود. معمولاً بزرگتران و ریش سفیدان فامیل در این موارد نقش مهمی جهت حل اختلافات ایفا می کردند.

الگوی روابط بین زوجین و سایر اعضا خانواده،گفت و گوهای شفاهی، دورهمی ها و شب نشینی های خانوادگی بود. هم چنین ادبیات شفاهی از قبیل:

بیان حکایت ها، ضرب المثل ها و اشعار، ابزار و شیوه ای برای انتقال ارزش های جامعه و جامعه پذیر کردن فرزندان بود. این فرهنگ شفاهی که از دیرباز در جامعه ما رواج داشته است، از طریق گفت و گو، شناخت متقابل بین زوجین  را فراهم می کرد و اختلافات را کاهش می داد.      

در زمان حاضر، زندگی انسان ها به لحاظ فرهنگی، خاص و پیچیده است. جهان اجتماعی به وسیله ی امواج رسانه های ارتباطی احاطه شده اند. دهکده جهانی و جامعه شبکه ای عناوینی هستند که برای توصیف جهان و جامعه جدید به کار می رود. همسو با سایر جوامع، استفاده از فضای مجازی در ایران نیز، به ویژه در کلان شهرها، به سرعت روبه افزایش است.

در حالی که میانگین استفاده روزانه افراد از فضای مجازی در جهان حدود دو ساعت است ، در ایران این میزان روزانه بین 5 تا 9 ساعت برآورد گردیده است. اگر چه نام ایران در بین 10 کشور اول جهان، از نظر میزان استفاده از فضای مجازی دیده نمی شود اما از نظر نرخ رشد استفاده از فضای مجازی، رتبه ششم را در جهان داراست. تفاوت معنی داری نیز بین میزان استفاده زنان و مردان در استفاده از شبکه های مجازی وجود ندارد.

فناوری های ارتباطی جدید به ویژه فضای مجازی، منجر به تحول میزان و شیوه های ارتباطی در بین افراد جوامع مختلف شده است. بنابراین امکان بهره گیری از انبوهی از اطلاعات در کمترین زمان ممکن و برقراری ارتباط دیداری، گفتاری و نوشتاری با کم ترین هزینه فراهم شده است.

در شرایط کنونی، تأثیر محیط اجتماعی، آموزه های فضای مجازی و رها شدن در دنیای اطلاعاتی به پهنه ی جامعه ی جهانی، تأثیر آموزش های خانواده را محدود  می کند. افراد در معرض اطلاعات از مبادی مختلف و فرهنگ های گوناگون قرار می گیرندکه حاصل این وضعیت؛ سردرگمی، عدم قطعیت، سرگیجه اطلاعاتی ، کم رنگ شدن معیار تشخیص، مشکل در تصمیم گیری، تنوع در سبک های زندگی و . . .  است.

لذا، فرهنگ ها به شکل بی سابقه ای با همدیگر به تبادل بپردازند. ارزش های گذشته، تحت تأثیر این هجوم اطلاعاتی، دستخوش تغییر می شوند و پیوندهای عاطفی بین اعضا خانواده کم رنگ شده و انسجام آن دچار تزلزل خواهد شد. پژوهش ها در جوامع مختلف نشان دهنده تأثیر منفی فضای مجازی بر روابط اجتماعی است.

پژوهشی با عنوان «آیین اینترنت، تهدیدی برای پیوند اجتماعی» به پیامدها  و آثار مخرب اینترنت در ایالات متحده پرداخته است. نتایج این تحقیق نشان داد که استفاده از اینترنت حلقه روابط اجتماعی دور و نزدیک را کاهش داده، گوشه گیری و در نتیجه افسردگی را افزایش می دهد. در نتیجه نوع جدیدی از گوشه گیران در همه جا ظاهر می شوند که فقط دارای ارتباط اطلاعاتی و ابزاری هستند. در پژوهشی دیگر، مشخص گردید که میزان استفاده از چت بر ارزش های خانواده تأثیر منفی دارد.