شناسنامه طوایف کهگیلویه وبویراحمد

خبردنا : ولادیمیر مینورسکی می نویسد:

لرهای کهگیلویه از سه طایفه بزرگ آقاجری،باوی و جاکی تشکیل شده است. آقای جری شامل 9 قبیله بوده است.پنجمین قبیله،تیله کوهی است که نام خود را،از ناحیه ای در کردستان گرفته است(منظور کردستان واقع در کنار رودخانه مارون کهگیلویه می باشد)... باوی دومین طایفه از طوایف کهگیلویه است،سومین طایفه جاکی است. اطن طایفه صرفاً (لر) می باشد و به دو قسمت، یعنی چهار بنیچه و لیراوی تقسیم شده و هر قسمت به نوبه خود،به شعبات کوچکتری تقسیم می گردد. (ولادیمیر مینورسکی، رساله لرستان و لرها ،ترجمه سکندر امان اللهی بهاروند، ص 24)

درباره نوشته مینورسکی باید گفت: بومیان اصلی کهگیلویه ، ایل جاکی بوده است و از قبایل 9 گانه آقاجری ،فقط "تیله کوهی" جزء بومیان اصلی بوده اند که در محل کردستان کهگیلویه ،کنار رودخانه مارون ، زندگی می کرده اند و هشت قبیله دیگر مهاجرند و آقایی های ساکن بویراحمد ، از جغتایی های آقاجری هستند، اگرچه مینورسکی آقاجری ها را باقیمانده شاهسون ها می داند. اما محمود باور حدس می زند که :

در سال 699 هجری قمری ، قتلغ خان، پسر توزخان که از نسل جغتای بوده ، با عده ای بالغ بر 15 هزار نفر به فارس و سپی لیراوی و زیدون و شوشتر و اطراف بهبهان مهاجرت کرده اند.( محمود باور ،کهگیلویه و ایلات آن،ص 119)

ایل باشت و باوی خود از دو قسمت بومی ، به نام باشت، و مهاجر به نام باوی تشکیل شده است. بومی ها،به نام محل سوکنتشان باشت، و مهاجرین را که اصلاً از اعراب باوی خوزستان هستند،باوی نامیده و هر دو را رویهم باشت و باوی می گویند.

طایفه جغتایی آقاجری ،عملا در ایل بویراحمد حل شده و یکی از طوایف مهم آن به شمار می رود و به طایفه آقایی معروفند.

ایل دیگری که قبلا در قسمت سردسیری بویراحمد دارای اقتدار و استقلال بوده است.برائی نام داشته و نسلها است که از هم فروپاشیده و فقط خاطره کمرنگی از آن در اذهان سالخوردگان باقی مانده که در روستا های کم جمعیت : تمنک،تنگ رواق،آب گرمک و برائی سکونتت دارند و جزء بویراحمد سردسیر به شمار می روند.

ایل جاکی خود به دو قسمت چهاربنیچه و لیراوی تقسیم می شود. چهاربنیچه شامل : ایلات بویراحمد، نویی دشمن زیاری و چرام بوده است. ایل نویی که تا اواسط عهد قاجاریه مقتدرترین ایل کهگیلویه بوده است، در حدود یک قرن و نیم پیش مضمحل شد و طوایف آن ضمیمه سایر ایلات کهگیلویه گردید. بنابراین چهاربنیچه اکنون شامل سه ایل : بویراحمد ،دشمن زیاری و چرام می باشد.

لیروای ها به دو قسمت لیراوی کوه و لیراوی دشت تقسیم می شوند، لیراوی دشت در سال 1295 ه ق از کهگیلویه مجزا گردید  و جزء استان بوشهر به حساب می آید. لیراوی کوه شامل بهمئی و طیبی می شد و قسمت هایی به نام یوسفی،شیرعلی و شهرویی که قبلا دارای استقلال بوده و جزء لیراوی کوه به شمار می رفته اند، اکنون در لیراوی کوه ادغام شده و یا به مناطق همجوار مهاجرت کرده اند.

در حال حاضر کهگیلویه و بویراحمد دارای شش ایل به اسامی : بویراحمد ،بهمئی ،طیبی ، دشمن زیاری، باشت و باوی و چرام می باشد.

بویراحمد خود به سه قسمت: بویراحمد علیا، بویراحمد سفلی و بویراحمد گرمسیر تقسیم می شود، هر کدام از ایلات 9 گانه کهگیلویه وبویراحمد ، سرزمین و قلمرو ویژه خود دارند.
دامداران هر ایل ، در صورت نیاز و با کسب اجازه قبلی ، می توانستند از مراتع و قلمرو یکدیگر لستفاده نمایند.

قسمتی از ایل قشقایی که محل قشلاق آنها به مدت شش ماه از سال در قلمرو ایل باشت و باوی می باشد، جزء ایلات مهاجر به شمار می رود.

قسمتی از ارتفاعات شمالی منطقه رستم ممسنی ، عملا محل کشت و زرع و تعلیف دامهای طوایفی از ایل بویراحمد علیا می باشد،بین آنها و بومیان رابطه دوستی و خویشاوندی برقرار است.
در عهد صفویه حدود یکهزار خانوار ایلات کهگیلویه به گله دار فارس ، مهاجرت کرده و در آنجا سکونت دائم اختیار کرده اند. در فارسنامه ناصری چنین آمده است:

" در زمان دولت سلاطین صفویه،ملا فریدون "لر" با هزار خانوار از ایلات کهگیلویه در حدود سال هزار و هفتاد هجری ، در نواحی"فال" آمد و مانند ایلات دیگر ، در صحرا و کوه نشیمن نمودند و به مناسبت گله و رمه حواشی که از ایلات است، قبیله ملا فریدون را گله دار گفتند.کلانتر گله داری، به نام محمدطاهر خان گله داری،توسط حاجی معتمدالدوله به قتل رسید." ( میرزاحسن حسینی فسائی،فارسنامه ناصری ،چاپ سنگی ،قسمت اول، ص 238- قسمت دوم، ص258)

ساکنین روستا های : "هورمه ، نوآباد، سرگاه، بهرستان، دهنو، مزایجان و چاه محمد حاجی" از جمله "لر"های مهاجر کهگیلویه به گله دار فارس می باشند.

همچنین خانوار های معروف به "آخوندی،دهدشتی، قایدان و باباعلی" که ساکن برازجان می باشند از اهالی کهگیلویه هستند.

می گویند اهالی "سده" سرحد چهاردانگه از ایلات کهگیلویه می باشند. ساکنین "بنافی" و "بهی" کمارج فارس اهل کهگیلویه می باشند.

 منبع : شناسنامه ایلات و عشایر کهگیلویه  و بویراحمد بقلم " یعقوب غفاری"